Kapel Staverden

Aan de noordkant van de Veluwe ligt Staverden, een gehucht dat in 1291 stadsrechten kreeg. Dichtbij het huis Staverden, een in oorsprong vroeg middeleeuwse kasteel dat in 1905-1907 zijn huidige vorm kreeg, ligt op de kruising van de Garderense en Staverdense weg de Hervormde kerk. Dit kerkgebouw is in 1875 gebouwd als opvolger van een houten voorganger uit 1866. Het is een eenvoudige, neogotische zaalkerk met een lage toren en een houten klokkenstoel.

Het sobere interieur is verrassend: niet zozeer vanwege de gestuukte en witgeschilderde wanden en het gedrukte tongewelf, maar wel door de meubilering en verdere aankleding. De vloer is betegeld met de tijdens het interbellum zo populaire hardgebakken rode plavuizen. De preekstoel, het orgelfront, de banken van de families s'Jacob en Sandberg aan weerszijden daarvan, de kerkbanken, het bankenplan, lambrisering en doopvonttafeltje stralen de tijdgeest van de jaren dertig uit, hetgeen ook geldt voor de lezenaar, de verlichtingselementen en de glas-in-loodramen. Direct achter deze kerk ligt de uitgebouwde consistoriekamer met daarboven - op het zoldertje - het orgel. In 1991 is deze uitbouw ten behoeve van een toiletgroep geheel in stijl verlengd.

Deze consistoriekamer is in 1931 in opdracht van de heer van Staverden, de Rotterdammer Herman Theodoor s'Jacob ontworpen door de architecten J.A. Brinkman en L.S. van der Vlugt. In de daaraan voorafgaande jaren (1925-1931) had dit architectenduo de thans wereldberoemde en destijds hypermoderne Van Nelle-fabriek te Rotterdam gebouwd. In 1929-1932 realiseerden zij in dezelfde stad in opdracht van A.H. Sonneveld, een van de directeuren van de Van Nelle-fabiek, het befaamde - enige jaren geleden gerestaureerde - Huis Sonneveld. Sonneveld volgde hiermee een ander directielid dhr. C.H. van der Leeuw die in 1928-1930 door ditzelfde duo zijn woonhuis aan de Kralingseplas had laten bouwen. Nu was de zuster van C.H. van der Leeuw, Elisabeth Jacoba, in 1915 gehuwd met Herman Theodoor s'Jacob. Door deze familieband zijn de activiteiten van J.A. Brinkman en L.S. van der Vlugt op Staverden te verklaren. Op 31 mei 1931 ontvingen zij van de rentmeester van H.Th. s'Jacob fl. 688,84 als honorarium voor de bouw van de consistoriekamer te Staverden. Gelijktijdig werden zij betaald (fl. 1614,75) voor de bouw van het zogeheten blokkenhuis. Dit zuiver functionalistische huis dat voor de oud-gouvernante van E.J. van der Leeuw is gebouwd, ligt in de Staverdense bossen op enkele honderden meters van het hoofdhuis. Gezien de hoogte van het bedrag dat aan Brinkman en Van der Vlugt voor de consistorie is betaald, kan worden aangenomen dat zij niet alleen de nieuwe uitbouw hebben gerealiseerd, maar dat zij ook de kerk opnieuw hebben ingericht. De deels bewaard gebleven administratie van s'Jacobs' rentmeester bevat samen met het archief van Brinkman en Van der Vlugt verschillende belangwekkende gegevens hierover. Zo blijken de werkzaamheden al op 18 juni 1930 te zijn aanbesteed aan de Ermelose aannemer Andreae. Naast de bouw van de consistorie en het blokkenhuis betrof dit overigens ook de bouw van een columbarium - urnenmuur - eveneens naar ontwerp van Brinkman en Van der Vlugt. De meubilering van de kerk werd geleverd door de Nederlandsche Stoom-Houtzagerij De Voogt & Co uit Wageningen. Dit bedrijf ontving voor het maken van de kerkbanken, de eiken doopvonttafel en een collectestok fl. 1542,50. De inmiddels vervangen maar deels nog bestaande houten meubelen voor de consistoriekamer - een tafel met stoel en 40 klapstoelen ter waarde van fl. 234,75 - werden geleverd door de Amsterdamse NV Handelsmaatschappij voor Gebogen Meubelen enz.. Het loze orgelfront, waarachter een klein pijporgeltje werd geplaatst, is geleverd door de Utrechtse orgelbouwer Maarschalkerweerd (fl. 225). Enkele jaren na de oorlog is het huidige orgel geplaatst en het orgelfront gewijzigd. De bekende lampen- en meubelfabrikant W.H. Gispen ontving in 1931 een niet nader gespecificeerde betaling van fl. 91,50. Ongetwijfeld heeft hij de lichtkroon en de wandarmaturen voor de kerk geleverd, evenals de fraai uitgevoerde lezenaar op de preekstoel.

De Koninklijke Fabriek van Metaalwerken F.W. Braat uit Delft leverde de draairamen voor de kerk en de ramen voor de consistoriekamer, terwijl de Rotterdamse kunstschilder Gerrit David Labots het wapenschild van s'Jacob op diens kerkbank heeft geschilderd en de glas-in-loodramen heeft gemaakt, waarvoor hij fl. 212 ontving. In de ramen heeft s'Jacob de wapenschilden van de heren van Staverden laten afbeelden: de hertog van Gelre, De Groeff, Van Haersolte, Kemper, Van Ittersum en s'Jacob zelf.

Uit de uitgaven kan worden afgeleid dat de verbouwing van de kerk in december 1931 gereed is gekomen. Enkele maanden daarvoor was het oude kerkmeubilair - de kerkbanken, preekstoel en klankbord - verkocht. Van de in 1931 aangebrachte elementen en aangeschafte objecten bevindt het merendeel zich nog altijd ter plekke in dit Veluwse kerkje dat daarmee een onverwachte uitstraling en een bijzonder karakter heeft.